Het Nederlandse voetbal ligt op zijn gat. Oranje presteert zeer moeizaam en ook de Nederlandse clubs in Europa hebben het de laatste jaren zwaar. FCUpdate.nl beschrijft in de winterstop vier tactische oorzaken die ten grondslag liggen aan de teloorgang van het Nederlandse voetbal. Met in deel 2: halsstarrig vast blijven houden aan het 4-3-3-systeem.

Dit eredivisieseizoen kiezen zestien van de achttien teams in balbezit voor een 4-3-3-systeem (of een afgeleide daarvan). Alleen FC Utrecht en FC Groningen wijken daarvan af door 4-4-2 te spelen. Dit is een trend die al jaren zichtbaar is: een formatie met vier verdedigers, drie centrale middenvelders, twee spelers aan de zijkant en één diepe spits is in Nederland cultureel erfgoed geworden.

Dat betekent niet dat 4-3-3 geen goed systeem is. Met FC Barcelona, Real Madrid en Bayern München spelen de drie grootste kanshebbers op de eindzege in de Champions League op die manier. En ook Nederlandse teams hebben in het verleden succes gehad in die formatie. Of een spelsysteem succesvol is, hangt vooral af van de uitvoering ervan, en de mate waarin het past bij de spelersgroep.

Speelwijze

Op basis waarvan kiezen trainers hun formatie? Alles begint met een beoogde manier van spelen. In grote lijnen komt die voort uit de antwoorden op de volgende vragen. Wil je veelal de lange bal spelen? Wil je de zijkanten zoeken en voorzetten geven? Wil je via verzorgd positiespel over de grond tot kansen komen? Of wil je een stukje inzakken en vooral uit counters scoren?

Ook in de Eredivisie heeft elke club zijn eigen spelbedoelingen. Bij een club als ADO Den Haag past van oudsher opportunistischer voetbal dan bij PEC Zwolle. Daarom is het des te opvallender dat bijna ieder Nederlands team 4-3-3 speelt. Elke club heeft een eigen speelwijze, maar ondersteunt die met dezelfde formatie. Een gemiste kans.

Spelprincipes

Een andere buitenlandse trend ligt in het verlengde hiervan: steeds meer trainers wisselen van week tot week van formatie. Pep Guardiola deed dat bijvoorbeeld in de Bundesliga, Thomas Tuchel doet dat met Borussia Dortmund ook dit seizoen. Jorge Sampaoli hanteerde dit seizoen met Sevilla zelfs al tien verschillende formaties.

Ook Julian Nagelsmann, de jongste trainer ooit in de Bundesliga, is flexibel in de keuze voor zijn formatie. In gesprek met De Correspondent legde hij uit waarom. "Ik kijk naar onze speelwijze en die van de tegenstander. Waar liggen de ruimtes? Waar kunnen we de bal winnen? Dan kies ik een formatie die daar het beste bij past. Het lijkt me logisch dat dit niet steeds dezelfde is."

Door met duidelijke spelprincipes te werken, bieden trainers als Guardiola, Tuchel, Nagelsmann en Sampaoli zichzelf en hun team de kans om te variëren met de formatie die ze hanteren. Zijn er op een bepaalde positie basisspelers geblesseerd, of kunnen ze extra goed profiteren van zwaktes van de tegenstander, dan passen ze hun formatie daarop aan.

Nederland

Het is geen toeval dat één van de twee teams in de Eredivisie die geen 4-3-3 speelt, onder leiding staat van een coach die met Pep Guardiola werkte: Erik ten Hag. Als trainer van het tweede elftal van Bayern München keek hij over de schouder van de populaire Spaanse oefenmeester mee en implementeerde hij bepaalde aspecten van Guardiola in zijn eigen visie.

Om het voetbal in Nederland naar een hoger plan te tillen zou het goed zijn om ook op dit onderdeel te leren van de ontwikkelingen in het buitenland. Als 4-3-3 bij de spelersgroep en de speelwijze past, is er niets mis mee, maar er leiden meerdere wegen naar Rome. Zeker met het inslijpen van duidelijke spelprincipes valt er nog een wereld te winnen door andere formaties onder de knie te krijgen.

De schrijver van deze serie, Marco van der Heide, speelde betaald voetbal voor SC Cambuur, maar moest stoppen wegens een hoofdblessure. Inmiddels is hij actief in de voetballerij als analist en schrijver.

[photo,101545,left,]